Μονή Ζυγού. Καθολικό. Ίχνη μαρμαροθετήματος μετά τη συντήρησηΤα ερείπια της άλλοτε αγιορείτικης Μονής του Ζυγού (Φραγκόκαστρο) βρίσκονται στην περιοχή της σημερινής Ουρανούποληςς, περίπου σαράντα μέτρα έξω από την σημερινή οριογραμμή του Αγίου Όρους. Είναι ένα αρχαίο αγιορειτικό μοναστήρι, το οποίο ιδρύθηκε στα μέσα του 10ου αι. και καταστράφηκε λίγο πριν από το 1198. Σώζεται όλος ο οχυρωματικός του περίβολος, ενισχυμένος με δέκα πύργους, ο οποίος περιβάλλει έκταση 5,5 στρεμμάτων.

Η πρώτη γνωστή αναφορά "του Ζυγού" στην χερσόνησο του Άθω, προέρχεται από έγγραφο του 942. Πρόκειται μάλλον για βασικό τοπογραφικό σημείο αναφοράς στην περιοχή, χωρίς όμως να διευκρινίζεται αν ήταν τόπος, χωριό η μονή.


Το 991 φαίνεται ότι είχε ιδρυθεί ήδη η μονή του Ζυγού, για την οποία όμως η πρώτη μαρτυρία είναι μόλις του 996 και ήταν αφιερωμένη στον Προφήτη Ηλία.

Μονή Ζυγού. Συντηρημένο εφυαλωμένο αγγείοΚατά τον 11ον αιώνα η Μονή θεωρείτο σαν μία από τις σημαντικότερες μονές, αλλά το 1199 ήταν ήδη έρημη και παραχωρήθηκε, σαν μετόχι, από τον αυτοκράτορα Αλέξιο Γ΄ Άγγελο στην επανασυσταθείσα, τότε, μονή του Χελανδαρίου. Περί το 1206 εγκαταστάθηκε στο κάστρο του Ζυγού ένας Φράγκος άρχοντας με τους στρατιώτες του, ο οποίος εξορμούσε από εκεί και λεηλατούσε το Άγιον Όρος, ώσπου το 1211, με παρέμβαση του Πάπα της Ρώμης εκδιώχθηκε από την περιοχή.

Ανασκαφικές έρευνες έδειξαν ότι η Μονή κτίσθηκε σε θέση όπου προϋπήρχαν εγκαταστάσεις από τον 4ον π.Χ. μέχρι και τον 6ον μ.Χ. αιώνα. Τα κτίρια αποτελούνται από τον παλαιό πυρήνα, ο οποίος διπλασιάσθηκε με επέκταση προς ανατολάς. Το Καθολικό άρχιζε να κτίζεται στις αρχές του 11ου αιώνα.


Μονή Ζυγού. Καθολικό. Ο πεσμένος τρούλλοςΑρχικά κτίστηκε ο τετρακιόνιος ναός, με τον στενό νάρθηκα του. Αργότερα προστέθηκε το βόρειο παρεκκλήσι με τον κτητορικό τάφο, στην συνέχεια προστέθηκε ο εξωνάρθηκας και τέλος το νότιο μονόχωρο τρουλλαίο παρεκκλήσι με τον κτητορικό τάφο.

Η ολοκλήρωσή του πραγματοποιήθηκε με την κατασκευή τριών επισήμων τάφων σε επαφή με τον νότιο τοίχο του Καθολικού.

Οι τοίχοι του ναού σώζονται σε ύψος από 2 έως 4 μέτρα.

Τα μαρμάρινα αρχιτεκτονικά τμήματά του, εξαιρετικά έργα, όσα δεν λεηλατήθηκαν, έμειναν διαμελισμένα. Οι τέσσερις κίονες, που συγκρατούσαν τον τρούλο, απουσιάζουν σε αντίθεση το μαρμάρινο διάφραγμα του βορείου διλόβου ανοίγματος του κυρίως ναού, που διατηρείται στην θέση του, σχεδόν ακέραιο.

Μονή Ζυγού.  Μαρμαροθέτημα από το καθολικό της μονής.Στον νάρθηκα έχουν διατηρηθεί τμήματα από την μεγάλη παράσταση του Ευαγγελισμού ενώ στο νότιο παρεκκλήσι παράσταση με ολόσωμο ιεράρχη, πιθανότατα του Αγίου Νικολάου.

Τα δάπεδα του Καθολικού και του βορείου παρεκκλησίου στολίζονται με μαρμαροθετήματα, που σώζονται σε ικανοποιητική κατάσταση, μάλλον έργα του 11ου αιώνα.


Από τα ανασκαφικά μικροευρήματα, χαρακτηριστικά είναι τα τρία μολυβδόβουλλα του 11ου αι., κλείστρα βιβλίων, ένα αργυρό επίχρυσο μετάλλιο με χαρακτή παράσταση της αγίας Παρασκευής, μία μικρότατη σφραγίδα- εγκόλπιο με παράσταση Αρχαγγέλου, υάλινες ψηφίδες από εντοίχιο ψηφιδωτό, χάλκινες βελόνες και δακτυλήθρες, μαχαίρια, νομίσματα 11ου και 12ου αι., εφυαλωμένη κεραμική και υάλινα αγγεία της ίδιας εποχής.